مقبره حمزة بن عبدالمطلبمقبره حمزة بن عبدالمطلب در منطقه احد در شهر مدینه قرار دارد. فهرست مندرجات۲ - دفاع حمزه از پیامبر ۳ - فرماندهی حمزه در مدینه ۴ - شهامت حمزه در جنگ بدر ۵ - شهادت حمزه ۶ - اعطای لقب سیدالشهدا به حمزه ۷ - منزلت حمزه و شهدای احد ۸ - مقبره حمزه و شهدای احد ۸.۱ - نصب ضریح فولادی ۹ - ضریح اطراف بقیع ۱۰ - رسم مردم حجاز بر مزار حمزه سیدالشهدا ۱۱ - پانویس ۱۲ - منبع ۱ - سیدالشهدای جنگ احدسید الشهدای میدان احد، حمزه، فرزند عبدالمطّلب، عموی رسول خدا(صلی الله علیه وآله) بود. ۲ - دفاع حمزه از پیامبراو زمانی به پیامبر(صلی الله علیه وآله) ایمان آورد که حضرت تحت فشار مشرکان و اهانت و تمسخر آنان در مکه قرار داشت. حمزه پس از گرویدن به اسلام، با شهامت در برابر مشرکان ایستاد و اهانت به رسول خدا(صلی الله علیه وآله) را اهانت به خود تلقّی کرد و مانع از آزار و اذیت مشرکان به آن حضرت شد. ۳ - فرماندهی حمزه در مدینهپس از هجرت، حمزه به مدینه آمد و فرماندهی نخستین نیروهای مهاجم به مشرکان را بر عهده گرفت. ۴ - شهامت حمزه در جنگ بدرحمزه در جنگ بدر، شمار فراوانی از مشرکان را به هلاکت رساند. به گونه‌ای که هند، همسر ابوسفیان، کینه وی را به دل گرفت. ۵ - شهادت حمزههند به خاطر کینه‌اش از حمزه، وحشی را واداشت تا در احد به کمین حمزه بنشیند و در موقع مناسب، با نیزه وی را به شهادت برساند و او نیز چنین کرد. آنگاه هند بر سر جنازه حمزه آمد، شکم او را پاره کرد و خواست از جگر حمزه بخورد که در دهانش سنگ شد. ۶ - اعطای لقب سیدالشهدا به حمزهرسول خدا(صلی الله علیه وآله) در شهادت حمزه، که از چهره‌های شاخص اصحاب بود، بسیار غمگین شد و به او لقب سیدالشهدا داد و از زنان مدینه خواست تا برای او مجلس عزا به پا کنند. ۷ - منزلت حمزه و شهدای احدفاطمه زهرا(علیها السلام)، هر هفته به زیارت قبر حمزه و سایر شهدای احد می رفت. رسول خدا(صلی الله علیه وآله) نیز در باره شهدای احد فرمود: هؤلاء شهداء، فَأتوهُم وَ سَلِّمُوا عَلَیهِم وَ لَمْ یُسَلِّم عَلَیهِمْ احدا ما قامَت السّماوات و الأرض الاّ ردّوا عَلَیه؛ اینان شهیدان هستند. نزد آنان بروید و بر آنان درود بفرستید. تا زمانی که آسمان و زمین برپاست، هیچ کس بر آنان سلام ندهد، جز آن که پاسخش را بدهند. [۱]
بهجة النفوس و الأسرار، ج۱، ص۱۴۷.
۸ - مقبره حمزه و شهدای احدمراغی در قرن هشتم می نویسد: از قبور شهدا، تنها محل قبر حمزه و عبدالله بن جَحْش (و بنا به نوشته برخی قبر مصعب بن عمیر) [۲]
ترغیب اهل المودة و الوفاء، ص۱۰۳.
شناخته شده است.بر روی این قبر، قبّه بزرگی با بنای مستحکم توسط مادر الناصر لدین الله در سال ۵۷۰ ساخته شده است. بعدها سلطان قایتبای در سال ۸۹۳ بر بنای این مقبره افزود. مقبره یاد شده در دوره سعودی تخریب شد تا آن که شیخ شربتلی اجازه یافت دیواری در اطراف آن بکشد. دیوار یاد شده پس از وی باز ترمیم و تعمیر شده است. [۳]
معالم المدینة المنوره، ج۱، ص۱۸۷-۱۸۸.
قبر سُنْقر ترکی که متولی عمارت مشهد حمزه بوده، در پایین پای قبر حمزه است. در صحن مشهد حمزه هم یکی از اشراف مدینه دفن شده که نباید از شهدای احد تلقی شود. حسام السلطنه در سال ۱۲۹۷ هجری قمری نوشته است: اول وارد بقعه حمزه سید الشهدا شدیم. دهلیزی داشت از آنجا داخل صحن شدیم. بقعه مبارکه در سمت یسار (چپ) درِ صحن واقع است و شبیه به دو تالار تو در تو است که یک شاه نشین در وسط داشته باشد. ضریح مبارک در بقعه اول است و از دو طرف شاه نشین راهی به طرف بقعه دوّم است. [۴]
معالم المدینة المنوره، ج۱، ص۱۵۴.
۸.۱ - نصب ضریح فولادیزمانی که این بقعه نیز مانند بقعه‌های دیگر در سال ۱۳۴۴ قمری تخریب شد، مزار حمزه برای سال‌ها رها شده بود. بعدها، با تلاش شهردار مدینه، دیواری در اطراف مقبره حمزه ساخته شد و پنجره‌های مشبکی در دیوارهای جنوبی آن نصب گردید. مرحوم استاد محمد باقر نجفی نوشته است که در سال ۱۳۹۵ قمری از سید مصطفی عطار که سال‌های میانه ۱۳۶۱ تا ۱۳۶۸ قمری شهردار مدینه بوده، در باره ضریح‌های فولادی که بر دیوار مقبره حمزه است سؤال کرده و پرسیده است که این مشبک‌ها چه بوده و چطور در اینجا نصب شده است. وی گفته است: پس از تخریب بنای عظیم مشهد حمزه و صحابه مدفون در احد، زمین اطراف مقابر حصاری نداشت و مکرر دیده شد که سگ های ولگرد آن وادی، از روی قبور رفت و آمد می کردند. عده‌ای از عالمان مدینه، موضوع را با امیر وقت مدینه در میان گذاردند و امیر، امر به احداث دیوار و حصار بندی آن نمود. من پیشنهاد دادم که از ضریح آهنی که قبل از این به حول مقابر اهل بیت در بقیع بود و توسط علاقمندان اهل بیت(علیهم السلام) به محلی امن انتقال و از آن مراقبت می کردند، برای حصار مشهد صحابه پیامبر در احد جاسازی شود و این کار صورت گرفت. وی در پاسخ این پرسش که این ضریح را چه کسانی به حول مقابر اهل بیت گذارده اند، گفت: این ضریح طی تشریفاتی از طرف ایرانیان و حمایت شاه قاجار با همکاری و موافقت سلطان عثمانی به مدینه حمل گردید و در محل معروف به قبّه اهل بیت نصب گردید. [۵]
مدینه شناسی، ج۲، ص۲۶۱-۲۶۲.
۹ - ضریح اطراف بقیعگفتنی است، به نوشته مخبر السلطنه که در سال ۱۳۲۱ قمری به حج مشرف شد، امین السلطنه، داماد امین السلطان، ضریحی از فولاد در اطراف قبور ائمه بقیع نصب کرد. [۶]
سفرنامه مخبرالسلطنه، ص۲۷۰.
۱۰ - رسم مردم حجاز بر مزار حمزه سیدالشهدااز رسوم مردم حجاز این بوده و گویا تا این اواخر و شاید اکنون هم هست که در دوازدهم رجب هر سال به مدینه آمده، شب را به منطقه احد، بر مزار حمزه سیدالشهدا می رفتند و تا صبح در فضای بازی که در اطراف کوه رمات بوده می‌ماندند. [۷]
ذکریات العهود الثلاثه، محمد حسین زیدان، ص۲۱۹.
۱۱ - پانویس
۱۲ - منبعآثار اسلامی مکه و مدینه، ص۳۷۸-۳۸۳، رسول جعفریان. رده‌های این صفحه : مقابر
|